«Baćka pražyŭ 86 hadoŭ, i da apošnich dzion sačyŭ za padziejami — i ŭ śviecie, i ŭ Biełarusi. Uvohule, byŭ hramadska aktyŭnym, tamu i pišu hetyja radki, krychu schalastyčna. Jon paśpieŭ nadyktavać mnie ŭspaminy i acenki situacyi ŭnutry kiraŭnictva BSSR apošniaha savieckaha dziesiacihodździa (bolš hetaha nichto nie zrabiŭ, nakolki viedaju), ja ich pačaŭ afarmlać jašče pry jahonym žyćci i abaviazkova nadrukuju, jany realna kaštoŭnyja dla budučych historykaŭ», — napisaŭ u fejsbuku jahony syn, žurnalist Siarhiej Navumčyk. Pryvodzim hety dopis całkam.
«Tata naležaŭ da vielmi vuzkaha koła kiraŭnikoŭ [Iosif Navumčyk byŭ sakratarom abkama partyi ŭ Viciebsku — NN], jakija mieli toje, što siońnia my nazyvajem nacyjanalnaj śviadomaściu. Vuzkaha nastolki, što pieralik ich imionaŭ źmieściacca ŭ dva radki, kali ŭvohule nie adzin. U 20-ch, 30-ch hadach i paźniej usio nacyjanalnaje ŭ śfiery elity było vyniščana; u susiedniaj Litvie hety praces pačaŭsia na adno pakaleńnie paźniej — mahčyma, tamu tam Brazaŭskasy i vyjšli na pieršyja aficyjnyja pazicyi i zrabili toje, što musili zrabić.
U humanitarnym sensie jahonaja biassprečnaja zasłuha — vyratavańnie tysiač žyćciaŭ, bo ŭ jakaści daradcy CK KPSS u Kabule jon byŭ adnym z tych, chto paŭpłyvaŭ na rašeńnie Harbačova i Palitbiuro vyvieści vojski z Afhanistana. U nacyjanalnym — spryjańnie biełaruskim piśmieńnikam, u pryvatnaści, pastanoŭcy ŭ 70-ja na scenie Kołasaŭskaha teatra pjesaŭ Karatkieviča «Zvany Viciebska» i «Kastuś Kalinoŭski», a taksama stvareńnie cełaj sietki arhanizacyj TBM na Viciebščynie.
Tavarystva biełaruskaj movy było sensam jahonaha žyćcia apošnich dziesiacihodździaŭ. Jon byŭ suzasnavalnikam (u 1989) TBM imia Skaryny, uvachodziŭ u jaho kiraŭnictva, a paśla vychadu na piensiju 25 hadoŭ — čverć stahodździa — uznačalvaŭ Viciebskuju abłasnuju Radu TBM. Paprasiŭsia ŭ adstaŭku tolki tady, kali ŭžo ŭ litaralnym sensie nohi nie dazvalali amal štodzionna abychodzić ustanovy z prośbami dy patrabavańniami, dy jeździć u rajony (ale zastaŭsia hanarovym staršyniom až da momantu likvidacyi TBM).
Na ščaście, ja paśpieŭ skazać baćku, što praktyčna ŭsim abaviazany jamu. Nie ŭ tym sensie, što mnie pašancavała być synam čałavieka, jaki zajmaŭ usio bolš vysokija pasady, a ŭ tym, što baćka vyznavaŭ kaštoŭnaści, jakija, jak ja ciapier razumieju, pieradaŭ nam ź siastroj.
Pryviadu tolki adzin prykład, jon patłumačyć, što ja maju na ŭvazie. Jak sakratar abkama, jon, naturalna, mieŭ usie adpaviednyja statusu pryvilei — kvateru, słužbovyja aŭtamabili, słužbovuju daču i h.d. Ale: pralnaja mašyna, jakaja była ŭ kožnaj druhoj haradskoj siamji, u nas źjaviłasia tolki ŭ siaredzinie 80-ch, kali naradziŭsia jahony ŭnuk, moj plamieńnik Mikita, i abjom prańnia, zrazumieła, pavialičyŭsia. Da hetaha ŭsie hady mama prała rukami. Na pralnuju mašynu prosta nie było hrošaj. Tak, u sakratara abkama.
A pryčyna prostaja: siarod pryvilejaŭ była mahčymaść nabyvać knihi pa śpisie tak zvanaj knižnaj ekśpiedycyi CK KPSS — lubyja, jakija vydavalisia na terytoryi SSSR. I voś praktyčna ŭsie hrošy išli na knihi. Doma była sabranaja vializnaja biblijateka. I maje ŭspaminy pra tatu ź dziacinstva — z knihaj (ci hazietaj) u rukach.
Voś heta toje, što mnie, na ščaście (dumaju, što ŭsio ž na ščaście), ad baćkoŭ pieradałosia: hrošy nikoli nie byli pryjarytetam. Ni tady, kali ich nie było, ni tady, kali jany źjaŭlalisia. Tak, kniha — lepšy padarunak.
A jašče — doma ŭ nas uvieś čas chtości haściavaŭ. Praktyčna štodzionna. Jon byŭ vielmi dobrym, ščyrym, adkrytym čałaviekam. Baćka siabravaŭ i byŭ znajomy ź ludźmi samymi roznymi — roznymi i pavodle statusu, i adnosna palityčnych pazicyj.
Voś niekatoryja asoby, jakich užo niama siarod žyvych i jakija adyhrali ŭ toj ci inšaj stupieni rolu ŭ jahonym (a značyć, i ŭ maim) žyćci, i pra jakich jon zaŭsiody pryhadvaŭ ź ciepłynioj, i jakija taksama stavilisia da jaho, jak ja dakładna viedaju, dobra: Piotr Mašeraŭ (kiraŭnik BSSR), Siarhiej Paŭłaŭ (kiraŭnik kamsamoła, adzin z paplečnikaŭ Chruščova, jaki razharnuŭ hramadstva ad stalinskaha teroru), Juryj Haharyn (pieršy kasmanaŭt), našy piśmieńniki — Hienadź Buraŭkin (adzin ź bližejšych jahonych siabroŭ), Uładzimir Karatkievič, Nił Hilevič, Vasil Bykaŭ, Ryhor Baradulin, viciebskija jahonyja kalehi Siarhiej Šabašoŭ i Alaksiej Palejka.
Heta tyja, jakija ci byli ŭ nas doma, ci my ź siastroj čuli pra ich ź dziacinstva nie jak pra piersanažaŭ hazietnych publikacyj, a jak pra realnych ludziej, da jakich, što nazyvajecca, možna dakranucca.
Ciapier, tata, na tym śviecie ty zmožaš ź imi pahavaryć pra ŭsio toje, pra što vy nie dahavaryli na śviecie hetym. Raniej ci paźniej, i mnie, spadziajusia, pašancuje dałučycca da vašych razmoŭ», — napisaŭ Siarhiej Navumčyk.
Kamientary
Čamu, na vašu dumku, sakratar jakoha-niebudź "-kama" KPSS nie moh być nacyjanalna śviadomym i jahonaja aktyŭnaść na nacyjanalnaj nivie paśla razvału saŭka - heta abaviazkova "pieriekrasiłsia"? Vam z vašaj rasijskaściu na ŭsiu hałavu heta ciažka zrazumieć, ale, nasamreč, partbilet nie pieraškadžaŭ mieć peŭnyja mierkavańni.