88-hadovy eks-staršynia Viarchoŭnaha Savieta Siamion Šarecki raskazaŭ, jak jamu žyviecca ŭ Kalifornii
Siamion Šarecki — apošni staršynia Viarchoŭnaha Savieta Biełarusi. U 2001 hodzie jon emihravaŭ u ZŠA paśla procistajańnia z Alaksandram Łukašenkam. Ciapier žyvie ŭ Kalifornii, pobač z San-Francyska. «Naša Niva» patelefanavała 88-hadovamu palityku, i jon raskazaŭ, čym ciapier zajmajecca i ci śnicca jamu Biełaruś.
«Treba, kab było aktyŭnaje žyćcio. Uvieś čas chadžu płavaju ŭ basiejnie»
«Naša Niva»: Vam užo 88 hadoŭ. Jak vaša zdaroŭje?
Siamion Šarecki: Kožnyja šeść miesiacaŭ, jak i ŭsie hramadzianie ZŠA, chodzim da doktara. U nas jość strachoŭka. Možna žyć, Amieryka kłapocicca ab svaich hramadzianach. Tut čałaviek ličycca čałaviekam. Nie tak, jak u Rasii ci ŭ Biełarusi. Apartamienty ŭ nas jość, kaniečnie, nie vialikija, ale zała, kuchnia, adpačyvalnia. Usiaho chapaje.
Ja zdarovy i pracuju. Bolš za toje, pišu knihu «Moja iźvilistaja doroha».
«NN»: Heta bijahrafija?
SŠ: Nie, moj analiz padziej, jakija naziraŭ ci ŭdzielničaŭ u ich. Ja ž zvyčajny čałaviek, u palityku mianie viecier zanios, pa składzie bolš analityk, čym palityk.
«NN»: Vy tak cudoŭna razmaŭlajecie na biełaruskaj movie. Jak vy nie zabylisia movu ŭ emihracyi?
SŠ: Ja i knižki pišu na biełaruskaj. Byŭ čas, kali ja amal straciŭ jaje, ale mnie patelefanavali i paprasili napisać nievialikuju brašuru. Skazali zrabić na ruskaj, a paśla jany pierakładuć na biełaruskuju. Adkazaŭ, što pad ziamlu pravalusia, kali maju knižku buduć pierakładać. Uziaŭ Kołasa, pračytaŭ, usio ŭspomniŭ.
«NN»: Kolki ŭ biblijatecy ŭ vas knih?
SŠ: 3500. U mianie jašče 95 vialikich sšytkaŭ, dzie jość kanśpiekty knih, jakija čytaŭ, ale ich u mianie niama. Jašče 39 tamoŭ Marksa i Enhielsa, jakija ja całkam pračytaŭ. Jość 55 tamoŭ Lenina, 18 tamoŭ Stalina, chacia ich u Sajuzie vyjšła tolki 13, astatnija ja znajšoŭ u Amierycy paśla. I ich apanientaŭ jość knihi — Kaŭckaha, Trockaha. Usio vydańni maju Hlebki, Krapivy, Łyńkova, Kupały, Kołasa, Karatkieviča.
«NN»: U čym vaš sakret daŭhalećcia?
SŠ: Treba, kab było aktyŭnaje žyćcio. Uvieś čas chadžu płavać u basiejnie, u nas jon kala apartamientaŭ.
Viedaju tut dvuch ludziej, jakija pryjechali z Maskvy. Jon nie bačyŭ, vočy chvoryja byli, a jana chadzić nie mahła. Dyk joj biaspłatna dali kalasku z matoram, jakaja tak kaštuje 18 tysiač dalaraŭ. A jamu zrabili biaspłatna apieracyju, vočy adkryli.
Ja ŭ svoj čas, kali pryjechaŭ tolki ŭ Amieryku, pabačyŭ, jak u aŭtobus z prypynku zajazdžaŭ na vazku invalid. Aŭtobus spyniŭsia, kiroŭca vyjšaŭ, vykinuŭ pandus, pa jakim zajechaŭ čałaviek. U mianie ślozy na vačach byli. Dumaju, a my ŭvieś čas budavali kamunizm, i navat tualetnaj papiery nie było.
«Ja ŭ Biełarusi svajo žyćcio pakłaŭ»
«NN»: Čym dzieci i ŭnuki vašy zajmajucca?
SŠ: Unuki ŭsie majuć vyšejšuju adukacyju. Bolš za toje, jość tyja, chto mahistraturu skončyli. U nas 5 unukaŭ, usie pracujuć, majuć svaje siemji. Chtości ŭ miedycynie, chtości maje svoj biznes, chtości kampjutarami zajmajecca.
«Adna ŭnučka i niaviestka pracujuć miedsiostrami. Jak dumajecie, kolki jany atrymlivajuć za hadzinu? 90 dalaraŭ», — dadaje žonka Siamiona Šareckaha Halina.
«NN»: A vašy dzieci ci ŭnuki byli kali-niebudź u Biełarusi?
SŠ: I što ź imi b było, kab jany tam pabyli b? Nazad jany b nie viarnulisia.
Maja žonka i ja nie chavali svaich maciarej. Mianie papiaredzili tady, što kali pajedzieš, to nie vierniešsia. Dasyłajuć, kaniečnie, fotazdymki mahiły maci, ale ja navat nie paprasiŭ u jaje prabačeńnia. Jana šmat dla mianie zrabiła, kab ja skončyŭ [Biełaruskuju sielskahaspadarčuju] akademiju. Ja ros biez baćki, i byŭ adzin u jaje.
«NN»: Ci śnicca vam Biełaruś?
SŠ: Nu a jak vy dumajecie? Vy razumiejecie, što ja ŭ Biełarusi pakinuŭ? Niekalki kramaŭ, sotni pabudavanych ludziam damoŭ, dziasiatki kiłamietraŭ asfaltavych daroh. Ja tam žyćcio pakłaŭ, byŭ adzinym čałaviekam u Savieckim Sajuzie, jaki, budučy doktaram navuk, pajšoŭ u kałhas, zrabiŭ abjadnańnie, Škołu mastactvaŭ.
«Ja chacieŭ by, kab apazicyja była abjadnanaja»
«NN»: Ci vinšavaŭ vas Łukašenka z dniom narodzinaŭ, jak Zianona Paźniaka?
SŠ: Vinšavaŭ, kali ja jašče byŭ staršynioj Viarchoŭnaha Savieta, u 1996 hodzie. I toje nie sam vinšavaŭ, a prysłaŭ Miaśnikoviča. Ja prosta napisaŭ artykuł, što «U respublicy zapachła fašyzmam», to jak jon moh mianie paśla taho vinšavać? Ale nivodzin ź ciapierašnich apazicyjanieraŭ tady na hety artykuł nie adhuknuŭsia. A ja papiaredžvaŭ ludziej!
Mnie vielmi kryŭdna, kali z Łukašenkam tam abdymajucca, supracoŭničajuć, bo ja syn zahinułaha na vajnie ź niemcami baćki. Kaniečnie, kali mianie abrali staršynioj Viarchoŭnaha Savieta, ja jamu paraiŭ, što davaj stvorym kamisiju ci kamitet na čale z prezidentam, jakija vypracujuć šlachi, jak budzie raźvivacca Biełaruś. Jon mnie padziakavaŭ, a praz dva dni skazaŭ, što hetym stanie zajmacca Viktar Šejman. Tady stała ŭsio zrazumieła, što Łukašenka nie budzie zajmacca Biełaruśsiu, a stanie imknucca rasšyrać svaje paŭnamoctvy i pretendavać na Rasiju.
«NN»: Ci sočycie vy za sučasnaj biełaruskaj palitykaj?
SŠ: Ja padtrymlivaju apazicyju, ale ž chaču skazać vam, što pra nielehitymnaść Łukašenki Viarchoŭny Saviet zajaviŭ adrazu ŭ 1999 hodzie. Kali Viktar Hančar byŭ, taksama pryznavali Łukašenku nielehitymnym. To ŭžo sam pachod na vybary ź im paśla hetaha — jaho lehitymizacyja. U pačatku 2000-ch ja vystupaŭ u Kanhresie ZŠA, Dziarždepie i papiaredžvaŭ ich ab tym, što budzie, kali jany daduć padniacca z kalen pucinskaj Rasii.
Ab apazicyi ja b nie chacieŭ razmaŭlać i kidać na kahości hraź. Ja chacieŭ by, kab apazicyja była abjadnanaja. Kožny z nas chaj daje acenku tamu, što jon rabiŭ i što jon robić. Ja nie vystupaju suprać nikoha z apazicyjanieraŭ publična, ja hatovy padtrymać kožnaha ź ich.
Kali pasadzili Paŭła Šaramieta, jaho maci pryjšła da mianie dadomu sa ślazami. Ja joj skazaŭ, što ŭ apazicyi, ale pasprabuju štości zrabić. Tady patelefanavaŭ pamočniku Barysa Jelcyna Siarhieju Jastržembskamu. Jon skazaŭ, što «Barys Mikałajevič vas pamiataje, dajcie jamu telehramu». Ja napisaŭ. Pamiataju, što Łukašenka ŭ toj čas źbiraŭsia ŭ Varoniežy źbirać hubiernataraŭ i havaryć ab tym, kab jon byŭ zamiest Jelcyna, pretendavaŭ na Rasiju. Na toj momant ja ličyŭ, što z Rasijaj treba padtrymlivać narmalovyja adnosiny, jak i ź inšymi dziaržavami. A jon chacieŭ nie z Rasijaj padtrymlivać adnosiny, a być nad Rasijaj. Barys Mikałajevič zahadaŭ vypuścić Paŭła Šaramieta — i jaho vyzvalili. A Pavieł na mianie paśla navodziŭ paklopy. I što heta tady za apazicyja?
«NN»: Usio ž, kali kazać pra sučasnuju biełaruskuju apazicyju, ci bačycie vy, čaho im nie chapaje, jakija pamyłki robiać?
SŠ: Apazicyja pavinna abjadnacca, a nie adzin na druhoha paklopničać. Kali hetaha nie adbyvajecca, to jana stvaraje ŭmovy dla dyktatara.
Ja nie razumieju, čamu my tak u svoj čas davierylisia čałavieku, jaki nas padmanvaŭ. Kali jon pieršy raz abiraŭsia, jon tros niejkim śpisam ludziej, jakich chacieŭ pasadzić, zabrać majomaść. Abrali, a ludzi i apazicyja pavinny byli padumać.
«Biełarusy — biedny narod, mabyć, praz našu talerantnaść»
«NN»: Čamu ŭ našaha naroda taki los?
SŠ: Biełarusy — biedny narod, mabyć, praz našu talerantnaść, spakojnaść. Uvieś čas my pad kimści, i šmat chto ŭ mukach z-za hetaha. Treba było dumać, jak Janka Kupała kaliści, — «My — biełarusy!», — ab hetym treba było macniej zajaŭlać. A kali čytaju Jakuba Kołasa, to jon tam piša, što niemiec hanarycca tym, što jon niemiec, francuz taksama, a my, biełarusy? U 1897 hodzie byŭ pierapis nasielnictva, 700 tysiač ludziej, asabliva palešukoŭ, zapisalisia tutejšymi, a nie biełarusami. Heta havoryć ab tym, što ludzi navat nie viedali, što jany biełarusy.
Na raźvitańnie Siamion Šarecki pieradaŭ pryvitańnie biełarusam:
«Pryvitańnie biełaruskamu narodu i ŭsiaho samaha dobraha, što moža pažadać vam syn naroda, ź jakoha ja vyjšaŭ i častkaj jakoha ja siabie liču. Chočacca ŭbačyć Biełaruś volnaj, tamu budu trymacca. Nie dačakajucca, jak kažuć».
* * *
Siamion Šarecki naradziŭsia ŭ 1936 hodzie ŭ vioscy Łaŭryšava, Navahrudskaha rajona Hrodzienskaj vobłaści. Skončyŭ Biełaruskuju sielskahaspadarčuju akademiju (1959), doktar ekanamičnych navuk (1984).
Pracavaŭ namieśnikam staršyni (z 1959), staršynioj kałhasu «Zorka» (z 1963), starejšym vykładčykam (1970—1976), zahadčykam kafiedraj «Ekanomika i arhanizacyja sielskahaspadarčaj vytvorčaści» ŭ Vyšejšaj partyjnaj škole (z 1976), staršynioj kałhasu «Čyrvony Ściah» Vałožynskaha rajona (1984—1993).
Šarecki — apošni staršynia Viarchoŭnaha Savietu Biełarusi (sa studzienia 1996). U 1994—1999 hadach byŭ staršynioj stvoranaj im Ahrarnaj partyi Biełarusi. Da kanstytucyjnaha kryzisu 1996 hoda partyja Šareckaha była adnoj z najbolš masavych, u jaje ŭvachodziła 12 tysiač čałaviek.
Siamion Šarecki emihravaŭ u 1999 hodzie, žyŭ u Vilni da 2001 hoda. Litva pryniała jaho jak kiraŭnika lehitymnaj ułady Biełarusi. Jamu była pradstaŭlena dziaržaŭnaja achova. Z 2001 hoda žyvie ŭ ZŠA, u Kalifornii.
Kamientary
Samym pieršym byŭ, jak ni prykra, Paźniak jaki tak nie zdoleŭ prymusić Šuškieviča pravieści daterminovyja vybary majučy na toje usie mahčymaści.
Nu a skončvaje śpis paražencaŭ sučasnaja "apazicyja"